Многія лічаць Concorde цудам інжынернай думкі і іконай авіяцыі. Аднак гэты, па сутнасці, першы і адзіны звышгукавы пасажырскі самалёт (пра Ту-144 не кажам, улічваючы нязначны перыяд эксплуатацыі) таксама нямала і заслужана крытыкавалі. Гэта было дарагое судна з шэрагам недахопаў, з-за якіх эра звышхуткіх пасажырскіх перавозак у выніку закрылася. Але, магчыма, зусім хутка ўсё зменіцца. Амерыканскі стартап Boom Supersonic гатовы ажыццявіць мары аб звышхуткасных падарожжах.
Тэарэтычна Concorde маглі б працягваць палёты дагэтуль. А можа, і не. Галоўная праблема франка-брытанскага самалёта — дарагоўля ўсяго. Так, ён спажываў неймаверную колькасць паліва. Напрыклад, калі сучаснаму Airbus A320 дастаткова 2700 літраў у гадзіну, то Concorde на працоўнай хуткасці траціў амаль у дзесяць разоў больш! Мабыць, гэта была галоўная праблема, якая час ад часу абвастралася ў сувязі з ростам коштаў на авіяцыйнае паліва.
Асноўнымі маршрутамі для Concorde сталі Лондан — Нью-Йорк і Парыж — Нью-Йорк. Білет у абодва бакі каштаваў $20 тысяч! Неверагодна дорага. А з улікам таго, што розныя канфігурацыі самалёта складаліся з не меней чым сотні пасажырскіх месцаў, поўнымі салоны Concorde практычна ніколі не былі.
Фактычна лёталі на гэтых судах толькі знакамітасці ды бізнесмены. Час ад часу (у залежнасці ад рынкавай кан'юнктуры і кошту паліва) Concorde прыносілі прыбыткі, аднак нават з улікам завоблачных коштаў на квіткі практычна заўсёды былі стратнымі і выкарыстоўваліся Air France і British Airways больш для іміджу.
У 2000 годзе Concorde авіякампаніі Air France пацярпеў крушэнне пры ўзлёце з парыжскага аэрапорта Шарль дэ Голь. Самалёт загарэўся падчас адрыву ад паласы, праляцеў каля хвіліны і паваліўся на невялікі гатэль. У агні загінулі 100 пасажыраў, а таксама члены экіпажа і некалькі пастаяльцаў гатэля. Нягледзячы на тое, што гэта была адзіная катастрофа Concorde за 27 гадоў яго эксплуатацыі, да таго ж ніяк не звязаная з яго звышгукавымі характарыстыкамі, рэпутацыя ў самалёта была падмочана.
Адразу пасля катастрофы палёты Concorde забаранілі. Праўда, пасля завяршэння расследавання прычын аварыі забарону неўзабаве знялі. Аднак гэта ўжо не дапамагло самалёту. Свой уплыў аказалі і тэракты 11 верасня 2001 года, пасля якіх попыт на звышгукавыя авіяперавозкі рэзка ўпаў услед за падзеннем усёй авіягаліны.
З улікам адразу некалькіх фактараў, уключаючы чарговае падвышэнне коштаў на паліва, было вырашана спыніць эксплуатацыю Concorde з 2003 года. Вось ужо амаль 20 гадоў мір неяк з гэтым мірыцца. Аднак ёсць энтузіясты, якія мараць аб вяртанні звышгукавой эры.
Бліжэй за ўсё да рэалізацыі мары падабралася кампанія Boom Supersonic. Нядаўна на авіясалоне ў Фарнбара кампанія прадставіла дызайн будучага звышгукавога пасажырскага флагмана Overture. Практычна адразу American Airlines унесла некампенсаваны дэпазіт на 20 такіх самалётаў з магчымасцю набыцця яшчэ 40 штук Overture. У цэлым агульная колькасць замоўленых у Boom Supersonic самалётаў дасягнула 130 штук. Гэта пры тым, што ў кампаніі няма ніводнага судна.
Затое ў бліжэйшыя месяцы Boom Supersonic збіраецца адправіць у выпрабавальны палёт Baby Boom — дэманстрацыйны самалёт, закліканы паказаць заяўленыя характарыстыкі Overture.
Калі амерыканец Блэйк Шоль у 2014 годзе заснаваў Boom Supersonic, яму было 33 гады. Да гэтага ўзросту ён паспеў папрацаваць пяць гадоў у Amazon, дзе адказваў за аўтаматызаваныя рэкламныя прылады. Потым ён кіраваў парай стартапаў, арыентаваных на продажы і зніжкавыя купоны. У рэшце рэшт іх купіла Groupon, пакінуўшы Блэйка з прыстойнай сумай на руках і імкненнем зрабіць нешта больш значнае, чым дадатак для купонаў.
Да ідэі падштурхнула захапленне Шоля. На працягу дзесяці гадоў ён займаўся аматарскім пілатаваннем. Такім чынам, Блэйк захацеў палепшыць пасажырскія авіяперавозкі, зрабіўшы іх танней і хутчэй. Хлопец закупіўся аэракасмічнай літаратурай, пагаварыў з кучай экспертаў і вырашыў, што з тэхнічнага пункта гледжання яго план рэальны.
Так, у 2014 годзе Блэйк Шоль адкрыў Boom Supersonic і нават пераканаў далучыцца да новай каманды людзей, якія добра разбіраюцца ў аэракасмічнай галіне. З падвала (як гэта прынята, мусіць, ва ўсіх стартапаў) кампанія неўзабаве пераехала ў ангар аэрапорта Сэнтэніял непадалёк ад Дэнвера. Гэтае месца стала домам для некалькіх стартапаў, якія працуюць над ваеннымі праектамі, самалётамі на электрацязе і бізнес-джэтамі з вертыкальным узлётам.
У касцяк каманды ўвайшлі 11 чалавек, добра знаёмых з галіной. Яны распрацоўвалі пасажырскія самалёты з нуля, удзельнічалі ў вытворчасці рухавікоў для звышгукавых знішчальнікаў, працавалі ў NASA, Lockheed Martin і іншых вядомых канторах.
Што ж задумаў Блэйк Шоль? Паводле яго слоў, новыя матэрыялы і развіццё праграмнага забеспячэння за апошнія дзесяць гадоў зрабілі магчымым стварэнне пераемніка Concorde. Першапачаткова планавалася, што самалёт Boom Supersonic будзе пабудаваны з выкарыстаннем вугляроднага валакна замест алюмінію, які на хуткасці каля 2500 км/г робіцца занадта мяккім. Новыя матэрыялы зробяць судна больш лягчэйшым і, значыць, больш хуткім у параўнанні з Concorde. Адначасова з дапамогай ПЗ можна штодня запускаць мільёны камп'ютарных сімуляцый без неабходнасці марнаваць месяцы і гады на прагоны ў аэрадынамічнай трубе.
У Boom Supersonic адзначалі, што ў іх самалёце будзе 40 пасадачных месцаў — два аднамесныя рады з кожнага боку. Для зніжэння вагі вырашылі выкарыстоўваць стандартныя крэслы першага класа без усялякіх раскладных ложкаў. Палёт павінен праходзіць на вышыні 18 км у 2,6 разы хутчэй за цяперашнія пасажырскія самалёты. Шоль распланаваў каля 600 маршрутаў, па якіх мог бы лятаць самалёт. Напрыклад, палёт паміж Лонданам і Нью-Йоркам планавалася выконваць за 3 гадзіны. Гэта нават хутчэй, чым Concorde! Пры гэтым кошт білета ў абодва бакі планавалася ўстанавіць на ўзроўні $5 тысяч.
За апошнія шэсць гадоў канцэпцыя звышгукавога пасажырскага самалёта Boom Supersonic не раз пераглядалася і дапрацоўвалася. Вось што сёння сабой уяўляе самалёт Boom Overture, які сам Блэйк Шоль называе «дзіцём Concorde і Boeing 747».
Сапраўды, канфігурацыя самалёта на 75% капіруе Concorde. Па словах інжынераў, у свой час французскія і брытанскія канструктары прыдумалі практычна ідэальную форму для звышгукавога самалёта. Можна распрацоўваць якія заўгодна фантастычныя праекты, аднак калі гаворка ідзе аб рэальнасці, то, як ні круці, пасажырскае судна, якое лётае на звышгукавых хуткасцях, будзе вельмі падобнае на Concorde.
Аднак без дробных змен і дадаткаў не абышлося. У Boom Supersonic сцвярджаюць, што канструкцыя Overture прайшла велізарную колькасць тэстаў у камп'ютарным мадэляванні. Акрамя таго, за шэсць гадоў было створана паўсотні поўнамаштабных мадэляў самалёта і праведзена пяць выпрабаванняў у аэрадынамічнай трубе.
Даўжыня Overture складае 61,3 метра, а размах крыла — 32,3 метра. Замест двух рухавікоў, як планавалася першапачаткова, плануецца ўстанаўліваць чатыры сілавыя ўстаноўкі. Меркаваная далёкасць палёту складзе каля 8 тысяч кіламетраў. Колькасць пасажыраў вырашылі павялічыць з 40 да 64—88. Максімальную хуткасць прыйшлося знізіць з запланаваных 2500 км/г да 2100 км/г над вадой і да 1150 км/г над населенымі пунктамі. Зрэшты, гэта ўсё роўна хутка, проста з Лондана да Нью-Йорка самалёт будзе далятаць не за 3, а за 3,5 гадзіны. Затое Overture не будзе ствараць гучнага гукавога ўдару над населенымі пунктамі, праз які вельмі абураліся на Concorde.
Чакаецца, што кошт аднаго Boom Overture складзе каля $200 мільёнаў. Гэта прыкладна ўдвая танней, чым гіганцкі Boeing 777, ці ўдвая даражэй за Airbus А320. Выдаткі паліва будуць высокімі, але ў некалькі разоў меншымі, чым у выпадку з Concorde. Да таго ж Overture будзе лётаць на цалкам экалагічна авіяцыйным паліве без сумесяў, дабавак і шкодных выкідаў у атмасферу.
Па датах планы такія. Да 2024 года Boom Supersonic плануе сабраць першы Overture. Яшчэ праз пару гадоў ён пачне праходзіць лётныя выпрабаванні і сертыфікацыю, а перавозіць пасажыраў стане ўжо ў 2029—2030 гадах.
Акрамя таго, восенню 2022 года павінны пачацца палётныя выпрабаванні Baby Boom — ужо гатовага дэманстрацыйнага ўзору звышгукавога самалёта. Ён прыкметна меншы за Overture (21 метр даўжыня і 5,2 метра размах крылаў) з абмежаванай да 1900 км далёкасцю палёту. Мэта Baby Boom складаецца ў тым, каб паказаць, як будзе сябе паводзіць вялікі Overture на звышгукавых хуткасцях.
Зрэшты, запуск Baby Boom адкладаецца ўжо не першы год з-за розных праблем. Не выключана, што і на гэты раз тэставы старт зноў перанясуць. І тут мы падыходзім да самай скептычнай часткі нашага матэрыялу.
У кампаніі ўжо ёсць шматмільённыя замовы, яе самалёты чакаюць, а мільярдэры, звязаныя з авіякасмічнай галіной, не стамляюцца нахвальваць Boom Overture. Аднак у праекта ў прыватнасці і ў кампаніі ў цэлым таксама ёсць шмат крытыкаў, якія пакуль не бачаць будучага для Boom Supersonic. Яны падкрэсліваюць некалькі праблем. Адны з іх цяпер вырашаюцца, а вось іншыя выглядаюць куды больш сур'ёзна.
Да першых адносяцца заканадаўчыя абмежаванні. Напрыклад, зараз над тэрыторыяй ЗША забаронена лятаць на такой хуткасці, якую павінен набіраць Overture. Гавораць, што, калі вытворчасць самалёта пачнецца, гэтае пытанне змогуць вырашыць аператыўна. А вось з іншымі праблемамі ўсё не так проста.
Напрыклад, Блэйк Шоль сцвярджае, што яго самалёт будзе працаваць на ўстойлівым авіяцыйным паліве. Гэта перадавое, экалагічна бяспечнае паліва, на якое цяпер паступова пераходзяць усе самалёты. Праблема ў тым, што гэтага паліва здабываецца мала, авіякампаніі літаральна стаяць у чарзе па яго. Чаму ўсе павінны будуць пасунуцца, каб забяспечыць гэтым палівам Boom Overture? Незразумела.
Нарэшце, самае галоўнае. У стварэння Блэйка няма рухавікоў. Эксперты сыходзяцца ў меркаванні, што адсутнасць неабходных рухавікоў — асноўная праблема ўсіх цяперашніх праектаў звышгукавых самалётаў. Тыя, якія былі ў Concorde, не падыходзяць, таму што менавіта яны былі чыннікам тых недахопаў, за якія крытыкавалі франка-брытанскі самалёт.
Можна было б узяць устаноўкі ад ваенных звышгукавых самалётаў, аднак для грамадзянскай авіяцыі яны не падыходзяць: занадта небяспечныя, недастаткова эканамічныя і надзейныя. Эксперыментальны Baby Boom будзе выкарыстоўваць тры рухавікі General Electric J85. Але варта ўлічваць, што па сутнасці гэта распрацоўка 1950-х гадоў. У любым выпадку ім будзе не па сілах поўнафарматны Boom Overture.
Што пра рухавікі гавораць у кампаніі? Там сцвярджаюць, што працуюць з Rolls-Royce. У СМІ, аднак, высветлілі, што Rolls-Royce толькі некаторы час вывучала магчымасць супрацоўніцтва з Boom Supersonic, але ў выніку адмовілася ад яго.
Блэйк Шоль можа перавярнуць нашы ўяўленні аб пасажырскай авіяцыі. Магчыма, перад намі летуценнік, які, як Ілан Маск, зможа здзейсніць свае мары. Але нельга выключаць, што перад намі ўсяго авантурыст, які прымусіў паверыць у свае праекты мноства мільярдэраў і буйных кампаній.
«Onlíner па-беларуску» ў Telegram. Падпісвайцеся, каб не прапусціць нашы новыя тэксты на роднай мове
Перадрук тэксту і фотаздымкаў Onlíner без дазволу рэдакцыі забаронены. ng@onliner.by