29 013
28 ноября 2022 в 8:00
Источник: Зміцер Адашкевіч

«Чортавы сысункі» кіравалі біржай і трацілі на сябе мільёны. Як падзенне FTX можа прывесці да краху крыптавалют

Источник: Зміцер Адашкевіч

Рынак крыптавалют у апошні час ліхаманіць як ніколі. Курсы біткоіна, Ethereum і іншых манет праселі да шматгадовых мінімумаў, інвестары затаіліся, прагнозы шматлікіх экспертаў дыяметральна процілеглыя — глядзіш, што-небудзь ды спраўдзіцца. А можа, увесь крыптарынак наогул хутка лопне? Няма нічога немагчымага, і прычына гэтаму — яшчэ нядаўна адна з найбуйнейшых у свеце крыптабіржаў FTX і яе кучаравы юны заснавальнік Сэм Бэнкман-Фрыд. З лёсу гэтага вундэркінда-мільярдэра і пачнём, бо ён сапраўды патрапіў у гісторыю. Магчыма, у якасці забойцы крыптавалют.

Мільярды, Багамы і блат

У траўні 2022 года адна некамерцыйная арганізацыя ў Чыкага, што дапамагае людзям, якія нядаўна вызваліліся з турмы, атрымала ліст ад бацькі Сэма Бэнкмана-Фрыда. Ён прапанаваў зрабіць ахвяраванне ў $600 тыс. ад імя крыптабіржы FTX. Нанятае кампаніяй кансалтынгавае агенцтва разаслала гэтае абяцанне на электронную пошту кіраўнікоў іншых некамерцыйных арганізацый. У канцы ліста была прапанова публічна пахваліць ініцыятыву ў Twitter. Як мінімум двое так і зрабілі.

Абяцаныя грошы да адрасата не дайшлі. Аднак само абяцанне і звязаная з ім піяр-кампанія шмат кажуць як пра FTX, так і пра яе заснавальніка. За тры гады існавання біржы Сэм Бэнкман-Фрыд патраціў або абяцаў патраціць на дабрачыннасць сотні мільёнаў долараў. Але, падобна, больш актыўна ён інвеставаў у элітную нерухомасць.

Сэм Бэнкман-Фрыд, таксама вядомы як SBF, нарадзіўся ў 1992 годзе ў сям'і прафесараў права Стэнфардскага ўніверсітэта. Хлопец рос кемлівым і ў школе лічыўся матэматычна адораным вучнем. У 2014 годзе ён скончыў прэстыжны Масачусэцкі тэхналагічны інстытут і атрымаў ступень бакалаўра ў галіне фізікі і матэматыкі.

Сэм Бэнкман-Фрыд. Крыніца фота: Reuters

Яшчэ падчас вучобы Бэнкман-Фрыд пачаў працаваць у інвестыцыйнай кампаніі Jane Street Capital, дзе заставаўся да 2017 года, калі вырашыў звольніцца і заснаваць уласную трэйдзінгавую кантору — Alameda Research. Праз некалькі месяцаў, у самым пачатку 2018-га, Сэм скарыстаўся розніцай курса біткоіна ў ЗША і Японіі (у Японіі крыптавалюта тады каштавала даражэй) і штодня пракручваў здзелкі з абаротам да $25 млн. Кар'ера 25-гадовага хлопца рэзка пайшла ў гару.

Бэнкман-Фрыд пачаў актыўна ўдзельнічаць у прысвечаных «крыпце» канферэнцыях, дзе актыўна прасоўваў свае погляды. А ўжо вясной 2019 года пераехаў у Ганконг, дзе запусціў уласную біржу крыптавалютных дэрыватываў — FTX.

Крыніца фота: nytimes

Менш чым за два гады біржа Сэма стала другой найбуйнейшай крыптабіржай у свеце. Багацце SBF расло як на дражджах і на піку дасягала $26 млрд. Малады чалавек уварваўся ў рэйтынгі мільярдэраў, і здавалася, застанецца там назаўжды, паступова (а можа, і імкліва) набліжаючыся да першага месца.

У чым сакрэт поспеху Бэнкмана-Фрыда? Безумоўна, не апошнюю ролю адыгралі яго асабістыя арганізатарскія якасці, добрае адчуванне трэндаў і першыя заробленыя мільёны. Аднак драйв росту надалі PR і надзвычай актыўная сацыяльна-палітычная дзейнасць бізнесмена і яго біржы.

Неўзабаве Сэм перанёс штаб-кватэру FTX на Багамы. Непадалёк ён пабудаваў пентхаус з пяццю спальнямі агульным коштам каля $50 млн. Тут хлопец любіў гуляць у League of Legends, паралельна па тэлефоне выбіваючы інвестыцыі ад якога-небудзь фонду. Аднак падоўгу Бэнкман-Фрыд у адзіноце не заседжваўся. Ён часта падарожнічаў па розных краінах, прымаючы самы актыўны ўдзел у шматлікіх крыптаканферэнцыях. Там малады чалавек распавядаў, што грошы яму неабходны толькі для дабрачыннасці, на якую ён (калі-небудзь) і плануе патраціць амаль усё сваё багацце.

Крыніца фота: Forbes

Зрэшты, дабрачыннасцю дзеянні Сэма можна назваць з нацяжкай. Праз сетку палітыкаў, некамерцыйных арганізацый і кансалтынгавых кампаній хлопец стварыў вобраз аўтарытэтнага эксперта ў вобласці крыптавалют. Ён часта выступаў са старонак вядомых выданняў і ў некаторым родзе рэгуляваў стаўленне палітычнага істэблішменту да крыптаіндустрыі.

Больш за тое, Бэнкман-Фрыд рабіў вялікія ахвяраванні ў рамках розных палітычных кампаній. Так, у 2020 годзе ён уклаў больш за $5 млрд у выбарчую кампанію Джо Байдэна, стаўшы такім чынам яго другім індывідуальным спонсарам пасля Майкла Блумберга.

Не варта думаць, што ў Сэма былі нейкія цвёрдыя перакананні, якія дазвалялі яму падтрымліваць дэмакратаў. Такім жа шчодрым ён быў і ў дачыненні да рэспубліканцаў. Дзеянні юнага мільярдэра насілі вельмі прагматычны характар. Ён заводзіў сур'ёзныя знаёмствы, разам з FTX заўсёды быў на слыху і мог распаўсюджваць сярод палітыкаў розныя прапановы, якія тычацца крыптаіндустрыі. У асноўным гэта былі прапановы па змякчэнні дзяржрэгулявання сферы на карысць менавіта FTX.

Крыніца фота: ca-times

У 2022-і 29-гадовы Бэнкман-Фрыд увайшоў яркай зоркай. Малады, паспяховы, уплывовы, вядомы, вундэркінд-мільярдэр з бліскучай будучыняй, «правільны» канкурэнт Ілана Маска і проста геній. А потым нешта пайшло не так.

Махлярства, грошы і банкрут

Нягледзячы на тое што Сэм, здавалася, цалкам аддаўся FTX, ён не забываў і пра сваю першую кампанію — Alameda Research. Некаторы час яна была найбольш буйным трэйдарам FTX і фактычна забяспечвала ліквіднасць біржы. З-за такіх залішне цесных адносін і магчымых канфліктаў інтарэсаў Бэнкман-Фрыд быў вымушаны пакінуць крэсла кіраўніка Alameda Research. Аднак ён усё роўна захоўваў за сабой 90% акцый кампаніі, а яе дырэктарам зрабіў сваю палюбоўніцу.

Кэралайн Элісан. Фанатка Гары Потэра і дзяўчына Сэма, якую ён пакінуў кіраваць Alameda Research. У лістападзе яна выдаліла амаль усю інфармацыю пра сябе ў сацсетках. Сёння яе месцазнаходжанне невядома

У Alameda Research былі эксклюзіўныя ўмовы супрацоўніцтва з FTX, якія не афішаваліся і пры гэтым не дапамаглі кампаніі. У канцы гэтай вясны на фоне зніжэння курса крыптавалют яна панесла значныя страты. Сэм вырашыў выратаваць кантору, таемна пазычыўшы ёй больш за палову сродкаў кліентаў FTX (каля $10 млрд). Гэта было незаконнае рашэнне, наўпрост забароненае статутам біржы. Прыйшлося нават выкарыстоўваць спецыяльнае праграмнае забеспячэнне, каб схаваць факт неправамернага выкарыстання грошай кліентаў FTX.

Тым не менш падазроныя нюансы супрацоўніцтва Alameda Research і FTX выявіліся дзякуючы апублікаванаму на рэсурсе CoinDesk артыкулу. З гэтага моманту, пачынаючы з 2 лістапада, падзеі прынялі галавакружны абарот, паставіўшы на мяжу існавання ўсю крыптавалютную сферу.

Чанпэн Чжао. Крыніца фота: South China Morning Post

Праз пару дзён пасля выхаду артыкула падзенню FTX надаў паскарэнне Чанпэн Чжао — заснавальнік найбуйнейшай у свеце крыптабіржы Binance. Гаворка пра асноўнага канкурэнта FTX. Акрамя таго, паміж Чжао і Бэнкманам-Фрыдам існавала даўняя асабістая непрыязнасць, звязаная з тым, што годам раней Сэм выкупіў долю Binance па, як быў упэўнены Чанпэн, не самай справядлівай цане.

Сёмага лістапада Чжао піша твіт, у якім кажа, што на фоне выкрывальных матэрыялаў пра FTX ён вырашыў вывесці свае актывы з біржы Бэнкмана-Фрыда. Заява Чанпэна неадкладна паўплывала на курс FTT — токена FTX. Яго кошт упершыню за працяглы час упаў ніжэй за $22. Гэта было пачаткам канца.

Трэйдары кінуліся выводзіць свае сродкі з FTX. За пару дзён яны запатрабавалі ў цэлым каля $6 млрд. Біржа не змагла задаволіць ашаламляльны попыт, і Сэм адважыўся на беспрэцэдэнтны крок — звярнуўся за дапамогай да свайго заклятага суперніка Чанпэна. У той жа дзень абодва пакуль яшчэ паспяховых крыптамільярдэры выступілі з сумеснай заявай, паводле якой Binance згаджалася купіць FTX і гарантавала выкананне абавязацельстваў перад яе кліентамі.

Усё гэта мала супакоіла крыптатрэйдараў. На фоне заявы Бэнкмана-Фрыда і Чжао кошт токена FTX абваліўся з $22 да $14. На наступны дзень сітуацыя яшчэ больш пагоршылася. Папярэднія праверкі фінансавага стану біржы выявілі шматлікія парушэнні ў вядзенні фінансавай дакументацыі, у тым ліку неправамоцнае выкарыстанне кліенцкіх грошай у асабістых мэтах. Па словах ананімнага эксперта, які займаўся аўдытам кампаніі, ёй кіравалі «чортавы сысункі», якія нічога не разумелі ў бізнесе.

Дзявятага лістапада Чжао адклікаў свой намер купіць FTX. У той жа момант курс FTT абрынуўся да $3. Снежны ком непрыемнасцей нарастаў. Сэм паспрабаваў знайсці дапамогу на іншых буйных крыптабіржах, уключаючы Kraken, аднак гэтым разам харызмы кучаравага хлопца не хапіла. У выніку FTX замарозіла сродкі кліентаў, а 11 лістапада Бэнкман-Фрыд падаў заяву на банкруцтва Alameda Research, FTX і больш за сотню даччыных кампаній. Акрамя таго, ён пакінуў пасаду гендырэктара біржы, а яго месца заняў спецыяліст па банкруцтве.

Канец ці толькі пачатак?

Літаральна за дзень Сэм страціў 94% свайго багацця. Гэта найбуйнейшы ў гісторыі аднадзённы абвал сярод мільярдэраў. З іншага боку, нават тых $990 млн, якія засталіся, яму хопіць надоўга.

Да таго ж за час працы Бэнкман-Фрыд паспеў купіць не менш за 19 аб'ектаў нерухомасці коштам больш за $120 млн. Яшчэ $300 млн пайшло на арэнду жылля для сваякоў і супрацоўнікаў. Любы сын, дарэчы, падарыў бацькам дом на курорце за $16 млн.

Цікава, што адразу пасля заявы аб банкруцтве ўвечары 11 лістапада хтосьці ўпотай вывеў з FTX ад $300 млн да $600 млн. Праверка назвала гэта «несанкцыяванымі транзакцыямі», а Сэм абвінаваціў у крадзяжы невядомага былога супрацоўніка біржы.

Мяркуючы па ўсім, Бэнкман-Фрыд сёння пражывае ў сваім пентхаусе на Багамах. Многія топ-менеджары карпарацыі разбегліся ў розныя краіны, у ЗША супраць FTX і Alameda Research вядзецца следства. Юрысты не выключаюць, што Сэма можа спасцігнуць сумны лёс заснавальніцы Theranos Элізабэт Холмс, якую асудзілі на 12 гадоў турмы і абавязалі выплаціць дзясяткі мільёнаў долараў кампенсацыі.

Бэнкман-Фрыд зараз публікуе дзіўныя твіты. У іх ён цікавіцца, што здарылася, піша пафасныя паведамленні аб тым, што кліенты — вышэй за ўсё, а FTX — узор эфектыўнай карпарацыі. «Я быў на вокладках усіх часопісаў, а FTX была ўлюбёнкай Крамянёвай даліны», — кажа ён.

Разам з тым Сэма чакае вялікае і падрабязнае разбіральніцтва. Яму ўжо прад'явілі прэтэнзіі дзясяткі знакамітасцей, якія ўклаліся ў FTX, а зараз не могуць вывесці адтуль свае грошы. Сярод іх — баскетбаліст Шакіл О’Ніл, комік Лары Дэвід, зорка амерыканскага футбола Том Брэды, фотамадэль Жызэль Бюндхен і іншыя.

Кошт токена FTX на момант напісання матэрыялу складаў каля $1. Некалькі дзён таму з'явіліся першыя несуцяшальныя для Бэнкмана-Фрыда вынікі расследавання дзейнасці біржы. Паведамляецца аб істотным недахопе актываў кампаніі. Кажуць, што значныя сумы з кліенцкіх сродкаў былі скрадзеныя ці зніклі.

Толькі пяцідзесяці найбуйнейшым інвестарам біржа вінна больш за тры мільярды долараў. А яшчэ ёсць больш за мільён іншых кліентаў, уключаючы прыватных асоб, якія ўклалі ў FTX усе асабістыя зберажэнні. На жаль, наўрад ці хтосьці з іх атрымае поўную кампенсацыю.

Сцвярджаецца, што Сэм кіраваў FTX як «асабістай вотчынай», самастойна кантралюючы яе фінансы і свабодна пераводзячы грошы кліентаў паміж біржай і Alameda Research. «Ніколі не бачылі такога кашмарнага карпаратыўнага кіравання», — кажуць ліквідатары. Расследаванне працягваецца і нічога добрага не прадракае ні для FTX, ні для Бэнкмана-Фрыда, ні для галіны крыптавалют у цэлым.

Уплыў

Крах FTX адаб'ецца на ўсёй сферы крыптавалют, гэта не выклікае сумневаў. Цяпер аналітыкі імкнуцца прадказаць, наколькі балючым будзе ўдар. Падзенне біржы ўжо выклікала эфект даміно ў выглядзе крыптавалютных абменнікаў, якія спыняюць вывад сродкаў. Толькі за апошнія некалькі тыдняў аб спыненні выплат заявілі пяць буйных платформ.

Крыніца фота: Bloomberg

Тэхнічна гэта азначае, што крыптавалютная біржа пазбаўляе сваіх кліентаў магчымасці вярнуць свае грошы ці токены з-за недахопу актываў. У многіх выпадках наступным крокам будзе падача заявы на банкруцтва. Прычым усё гэта падобна на імклівы распаўсюд пажару. Варта адной кампаніі замарозіць выплаты, як інвестары кідаюцца выводзіць грошы з іншых кампаній, якія ў выніку таксама сутыкаюцца з крызісам ліквіднасці. Паніка нарастае.

Вядома, сітуацыя не магла не адбіцца на ўсім рынку крыптавалют, які і так перажывае «крыптазіму». Курс біткоіна, напрыклад, усяго за пару дзён ад пачатку скандалу з FTX страціў чвэрць кошту, упаўшы да двухгадовага мінімуму. У цэлым за год кошт усяго крыптарынка абрынуўся з $3 трлн да $800 млрд. Не засталіся ўбаку і класічныя рынкі каштоўных папер. Усе кампаніі, хаця б ускосна звязаныя з крыптавалютай, істотна праселі.

Самыя аптымістычна настроеныя эксперты спадзяюцца, што крах FTX прывядзе толькі да таго, што «крыптазіма» працягнецца нашмат даўжэй, чым чакалася раней. Іншыя спецыялісты не выключаюць, што крыптавалютнай сферы будзе складана акрыяць пасля такога цяжкага ўдару па рэпутацыі. Інвестары губляюць цікавасць да «крыпты» і вяртаюцца да традыцыйных актываў.

Па слядах банкруцтва FTX усё гучней чутны галасы тых, хто заклікае да ўзмацнення кантролю і рэгулявання рынка крыптавалют. Раптоўны крах біржы параўноўваюць з сітуацыяй вакол аднаго з найбуйнейшых амерыканскіх банкаў Lehman Brothers, нечаканае банкруцтва якога стала адной з прычын сусветнага фінансавага крызісу 2008 года.

Узгадваюць таксама крушэнне найбуйнейшай у ЗША энергетычнай карпарацыі Enron. Яе падзенне было звязана з наўмысным фінансавым махлярствам і карупцыяй. Банкруцтва Enron таксама пахіснула сусветны фінансавы рынак у пачатку XXI стагоддзя.

Пакуль можна толькі здагадвацца, да чаго прывядзе «Справа FTX» і што будзе з крыптавалютамі праз год.

Крыніца фота: Wall Street Journal

Адзінаццатага лістапада, у дзень, калі FTX падала заяву аб банкруцтве, бацька Сэма напісаў яшчэ адзін ліст у чыкагскую некамерцыйную арганізацыю, якая займаецца вырашэннем праблем зняволеных пасля адбыцця пакарання. У лісце ён выказвае шкадаванне, што абяцанае паўгода таму ахвяраванне ў $600 тыс. так і не было выплачана. Так бывае, бо супрацоўнікі дабрачыннага падраздзялення біржы звольніліся, а сродкі фонду зніклі.

Спадар Бэнкман піша, што надта пакутуе з-за краху. Пры гэтым ён з задавальненнем асабіста прафінансаваў бы палову з абяцанай сумы. Але толькі ў тым выпадку, калі другую палову выплаціць дабрачынны фонд FTX. На жаль, гэтаму не бываць, бо фонду больш няма. Аб выплаце ўсіх $600 тыс. самастойна не можа быць і гаворкі, бо шмат грошай прыйдзецца выдаткаваць на абарону Сэма. Зразумейце і прабачце.

«Onlíner па-беларуску» ў Telegram. Падпісвайцеся, каб не прапусціць нашы новыя тэксты на роднай мове

Перадрук тэксту і фотаздымкаў Onlíner без дазволу рэдакцыі забаронены. ng@onliner.by