Якую кнігу Біл Гейтс мог бы зрабіць самай дарагой у свеце? Можа, «Біблію»? Не, неяк гэта не вяжацца з асобай заснавальніка Microsoft. А вось адзіны захаваны манускрыпт, уласнаручна напісаны Леанарда да Вінчы, ужо іншая справа. Навошта ж Гейтсу спатрэбілася самая дарагая ў свеце кніга? Што ў ёй напісана і чым яна каштоўная?
Рукапіс уяўляе сабой нататнік з 18 падвойных лістоў паперы, укладзеных адзін у другі. Атрымліваецца 72 старонкі памерам па 29×22 см. На кожнай старонцы змяшчаецца каля тысячы слоў. Тэкст разбаўляюць розныя ілюстрацыі, схемы, дыяграмы і тлумачэнні.
Лічыцца, што першапачаткова вокладка нататніка была скураной, аднак у нейкі момант яе замянілі на папяровыя лісты. Тэкст напісаны на італьянскай мове, але так званым «люстраным шыфрам», вынайдзеным самім да Вінчы. Прачытаць яго можна толькі з выкарыстаннем люстэрка.
Усе запісы зроблены на працягу прыкладна шасці гадоў, у перыяд з 1504 па 1510 год. Леанарда да Вінчы працаваў над тэкстам у Мілане ці ў Фларэнцыі, а можа, і там, і там. Што ж напісана ў сшытку, які лічыцца самай значнай навуковай працай вучонага і мастака?
У пачатку XVI стагоддзя да Вінчы быў захоплены вывучэннем навакольнага свету. Леанарда разважаў на тэмы паходжання вады, паветра, мінералаў, нябесных целаў (асабліва Месяца). Яго развагі аб прыродзе гэтых і іншых рэчаў ляглі ў аснову рукапісу. Нездарма трактат так і названы — «Пра ваду, зямлю і нябесныя целы».
Сёння працы да Вінчы могуць здацца наіўнымі і шмат у чым памылковымі. Аднак для свайго часу гэта былі смелыя разважанні, многія з якіх апярэдзілі навуковыя адкрыцці, якія пазней пацвердзілі іх. Увогуле, гэта была мэтанакіраваная спроба разумнага чалавека спазнаць навакольны свет з дапамогай абмежаваных інструментаў таго часу.
У сшытку ледзь не на кожнай старонцы Леанарда да Вінчы прасоўваў ідэю Зямлі як адзінага арганізма. Паветра ён называў душой свету, глебу — яго целам, а рэкі — крывёй. З гэтай цэнтральнай ідэі зыходзілі астатнія разважанні аб планеце як велізарным жывым арганізме, усе «органы» якога цесна ўзаемазвязаныя.
Паколькі, як лічыў да Вінчы, любы арганізм — гэта механізм, які можна палепшыць, то і навакольны свет можна палепшыць з дапамогай розных вынаходстваў. Адгэтуль — шмат тэксту пра неабходнасць і асаблівасці ўладкавання штучных каналаў, пра будаўніцтва мастоў і плацін. У цэлым вадзе ў трактаце аддадзена больш за ўсё ўвагі. Навуковец пісаў пра рэкі, цячэнні, пра ўплыў на іх перашкод і пра асаблівасці паводзін вады ў розных умовах — у вадаёмах, басейнах і г. д.
Таксама да Вінчы першым выказаў здагадку, што горы раней утваралі марское дно. Толькі паступова паднімаючыся, яны ў выніку і ўтварылі тое, што стала горнымі масівамі. Да такой высновы навуковец прыйшоў дзякуючы таму, што ў гарах часта можна было знайсці скамянелыя рэшткі марскіх істот.
А вось разважаючы пра Месяц, да Вінчы дапусціў звыклую для яго часу памылку. Ён лічыў, што калі Зямля спярэшчаная рэкамі, пакрытая морамі і акіянамі, то і Месяц павінен мець аналагічную будову. Леанарда выказаў меркаванне, што натуральны спадарожнік Зямлі пакрыты вадой. Яна адлюстроўвае сонечнае святло, і таму Месяц так свеціцца. Праўда, па гіганцкім месяцавым акіяне ўвесь час рухаюцца хвалі, з-за чаго святло рассейваецца і Месяц свеціць не так ярка, як Сонца.
Затое да Вінчы за сотню гадоў да Кеплера выказаў здагадку, што цёмная частка Месяца адлюстроўвае святло не ад Сонца, а ад Зямлі. Гэтым ён тлумачыў больш цьмянае свячэнне часткі спадарожніка. Дарэчы, тут жа навуковец зрабіў пазнаку на палях, у якой сам сабе нагадваў аб неабходнасці «зрабіць шкло, каб разгледзець Месяц бліжэй». Гэта было амаль за сотню гадоў да вынаходства тэлескопа.
Апошні запіс у блакноце да Вінчы зрабіў у 1510 годзе. Пасля гэтага ён практычна ўвесь свой час прысвячаў вывучэнню анатоміі чалавека, якой, зразумела, не было месца ў «Трактаце пра ваду, зямлю і нябесныя целы». Неўзабаве вучоны пераехаў у Францыю, дзе займаўся арганізацыяй прыдворных свят і планаваннем будаўніцтва новага палаца. У 1519 годзе вялікі італьянец памёр, а яго манускрыпт знік.
Хутчэй за ўсё, нататнік дастаўся Франчэска Мельцы, вучню і сябру да Вінчы. Справа ў тым, што менавіта Мельцы атрымаў практычна ўсю спадчыну Леанарда і ў наступныя паўстагоддзя заставаўся распарадчыкам яго маёмасці. Як мяркуецца, нейкім чынам потым нататнік апынуўся ў руках Джавані дэла Порта, вучня Мікеланджэла.
Зрэшты, гэта ўсе здагадкі, аднак дакладна аб лёсе манускрыпта на працягу паўтара стагоддзя нічога не было вядома. Затое дакладна вядома, што рукапіс знайшоўся ў 1690 годзе. Яго адшукаў мастак і першы сакратар Акадэміі Святога Лукі Джузэпэ Геццы. Сшытак апынуўся ў Рыме ў куфры нейкага міланскага скульптара (выказваюцца здагадкі, што гэта якраз і быў дэла Порта, вучань Мікеланджэла).
Геццы валодаў запісамі да Вінчы да 1717 года, пакуль не вырашыў прадаць іх англічаніну Томасу Коку, графу Лестэр. Ад яго тытула «Трактат пра ваду, зямлю і нябесныя целы» атрымаў новую назву, пад якой быў вядомы наступныя больш за 200 гадоў — «Лестэрскі кодэкс». Да канца 1970-х гадоў нататнікам валодалі нашчадкі Кока. Увесь гэты час рукапіс знаходзіўся ў замку Холкхэм-Хол у паўночным Норфалку.
Бліжэй да XXI стагоддзя сталася так, што спадчыннікі Томаса загразлі ў даўгах. Рукапіс да Вінчы бачыўся ім выратаваннем і магчымасцю разлічыцца. Сшытак выставілі на продаж. Лотам зацікавіўся спецыяліст па аднаўленні старажытных рукапісаў Карл Перэцці. Праўда, у яго не было такіх грошай, таму ён звярнуўся да свайго знаёмага, багатага прамыслоўца і калекцыянера Армана Хамера. Ён і выкупіў блакнот у 1980 годзе за $5,1 мільёна, што сёння з улікам інфляцыі складае каля $17 мільёнаў.
За больш чым 400 гадоў не самага беражлівага захоўвання рукапіс моцна струхлеў. Перэцці ўзяўся за карпатлівую працу па аднаўленні нататніка, а заадно і за пераклад тэксту на англійскую мову. Для гэтай працы спатрэбілася сем гадоў. А яшчэ праз тры гады Арман Хамер памёр.
Спадчыннікі ставіліся да рукапісу да Вінчы з большага абыякава, а таму яго зноў вырашылі прадаць. На гэты раз пакупніком выступіў Каліфарнійскі ўніверсітэт. Праўда, сума здзелкі не выдаецца. Зрэшты, доўга ў сценах установы блакнот не прабыў. Праз некалькі гадоў яго выставілі на аўкцыён Christie's. Менавіта там падчас таргоў у 1994 годзе рукапіс і купіў заснавальнік Microsoft.
На момант таргоў Біл Гейтс быў зусім маладым 39-гадовым бізнесменам. Ён нядаўна ажаніўся, у яго яшчэ не было дзяцей. Аднак ужо тады поспехаў Microsoft было дастаткова для таго, каб траціць мільёны долараў на што захочацца. І добра, што Білу захацелася стаць уладальнікам працы Леанарда да Вінчы.
За сшытак вучонага Гейтс заплаціў $30,8 мільёна. Сёння з улікам інфляцыі гэта больш за $56 мільёнаў. Улічваючы гэта, да сённяшняга часу, амаль праз 30 гадоў, «Трактат пра ваду, зямлю і нябесныя целы» застаецца самай дарагой кнігай у свеце. Для параўнання, на другім месцы знаходзіцца Канстытуцыя ЗША, якая ацэньваецца ў $45 мільёнаў.
Добра, што Біл Гейтс купляў рукапіс не для таго, каб замкнуць яго ў сейфе і забыцца, здавольваючыся самім фактам валодання найкаштоўнейшым нататнікам. Па яго замове сшытак пастаронкава адсканавалі. Пазней некаторыя са сканаў распаўсюджваліся ў выглядзе шпалер для працоўнага стала ў Windows 95 і Windows 98. Акрамя таго, усе старонкі працы да Вінчы былі выпушчаныя на асобным CD у 1997 годзе.
Таксама Біл Гейтс аб'явіў пра запуск праекта Codescope. Гаворка пра віртуальную копію працы да Вінчы з элементамі інтэрактыўнасці. Такі віртуальны блакнот можна гартаць, можна перакладаць асобныя ўрыўкі тэксту, прайграваць аніміраваныя малюнкі і глядзець відэа з рэканструкцыяй апісаных вялікім навукоўцам доследаў (у асноўным з вадой). Пра праект было абвешчана чатыры гады таму, аднак дагэтуль нічога новага пра яго не чуваць.
Сам сшытак Леанарда да Вінчы быў развязаны, а кожная старонка асобна ўстаўлена паміж дзвюма панэлямі са шкла. Штогод гэтыя старонкі выстаўляюцца ў розных гарадах свету. У перапынках паміж паездкамі шэдэўр выстаўляецца ў Мастацкім музеі Сіэтла.
«Onlíner па-беларуску» ў Telegram. Падпісвайцеся, каб не прапусціць нашы новыя тэксты на роднай мове
Ёсць пра што расказаць? Пішыце ў наш тэлеграм-бот. Гэта ананімна і хутка
Перадрук тэксту і фотаздымкаў Onlíner без дазволу рэдакцыі забаронены. ng@onliner.by