Адмаўленне. Гнеў. Торг. Дэпрэсія. Прыняцце. Узлёт і падзенне вучонай Кюблер-Рос

27 630
07 июля 2022 в 8:00
Источник: Зміцер Адашкевіч

Адмаўленне. Гнеў. Торг. Дэпрэсія. Прыняцце. Узлёт і падзенне вучонай Кюблер-Рос

Источник: Зміцер Адашкевіч

Пяць стадый, якія быццам праходзіць чалавек пры перажыванні гора. Формула «Адмаўленне. Гнеў. Торг. Дэпрэсія. Прыняцце» стала настолькі звыклай, што мы час ад часу ўжываем яе ў любых жыццёвых сітуацыях. А колькі мемаў яна спарадзіла! Аўтарам пяці стадый перажывання гора з'яўляецца швейцарска-амерыканскі псіхолаг Элізабэт Кюблер-Рос. Дзіўная жанчына і прафесіянал, якая карысталася велізарным аўтарытэтам, але ў адзін момант загубіла рэпутацыю дзякуючы захапленню спірытычнымі сеансамі з сексуальнай падаплёкай.

Загадка смерці

Элізабэт з'явілася на свет у 1926 годзе ў Цюрыху. Дзяўчынка нарадзілася неданошанай, важыла ўсяго адзін кілаграм і ледзь не памерла. Як пазней казала Кюблер-Рос, выжыла яна дзякуючы любові маці.

Упершыню дзяўчынка сутыкнулася са смерцю ва ўзросце пяці гадоў. Элізабэт захварэла на пнеўманію і трапіла ў бальніцу. Яна ляжала ў палаце разам з яшчэ адным дзіцем. На жаль, суседка па пакоі не змагла адолець хваробу і памерла. Гэта так уразіла маленькую Кюблер-Рос, што яна вырашыла абавязкова сустрэць сваю смерць з годнасцю і ў згодзе з сабою.

Элізабэт (злева) з сёстрамі

Калі пачалася Другая сусветная, Элізабэт было ўсяго 13 гадоў. Аднак узрост не перашкодзіў ёй уладкавацца на працу лабаранткі ў цэнтр для бежанцаў. Пасля вайны дзяўчына аб'ездзіла ўсю Еўропу, наведала лагеры смерці ў Польшчы. Убачанае настолькі ўсхвалявала яе, што Элізабэт вырашыла прысвяціць сваё жыццё лячэнню іншых.

Бацькі імкнення дачкі не ацанілі — тата разлічваў, што яна будзе дапамагаць яму ў бізнесе. Кюблер-Рос кінула сям'ю і ў 16 гадоў пайшла з дому. Спачатку дзяўчына працавала прыбіральшчыцай, потым яе ўзяў на працу ў якасці памочніцы лекар з Цюрыха. Цягам некалькіх гадоў яна вучылася, назіраючы за методыкамі працы гэтага доктара. Спасцігаць медыцыну ва ўніверсітэце Элізабэт пачала даволі позна і скончыла толькі ў 31 год.

Адразу пасля завяршэння навучання выпускніца пераехала ў Нью-Йорк. Кюблер-Рос уладкавалася ў муніцыпальную лякарню, дзе працавала з пацыентамі, якіх дактары называлі безнадзейнымі. Элізабэт была абурана тым, што бальнічны персанал зусім не звяртае ўвагі на такіх людзей. Ім проста давалі седатыўныя прэпараты, але ніхто не жадаў пагутарыць з імі і выслухаць іх.

Тады Элізабэт прынялася за складанне лячэбных праграм, накіраваных на аднаўленне ў пацыентаў пачуцця самапавагі. Яна падоўгу размаўляла з невылечна хворымі людзьмі і адмяніла або значна скараціла дозы снатворнага. Не ўвесь персанал бальніцы падтрымліваў Кюблер-Рос, але вынікі казалі самі за сябе: ва ўсіх безнадзейных пацыентаў, з якімі працавала доктар Элізабэт, значна палепшыўся псіхічны стан.

З сярэдзіны 1960-х гадоў доктар пачала рабіць тое, што да яе ў медыцынскай практыцы было не прынята. Яна гутарыла з невылечна хворымі, а праз люстраное шкло за гэтым назіраў натоўп студэнтаў-медыкаў. Элізабэт імкнулася паказаць не паталогіі пацыента ці асаблівасці яго захворвання. Яна хацела, каб будучыя ўрачы ўбачылі не аб'ект, а пачуцці і перажыванні чалавека, які памірае і ўсведамляе гэта.

Элізабэт Кюблер-Рос

Цяпер вы рэагуеце як людзі, а не як лекары. Можа быць, зараз вы не толькі будзеце ведаць пра пачуцці паміраючых пацыентаў, але і зможаце ставіцца да іх са спачуваннем — такім жа, якога жадалі б і ў адносінах да сябе.

Падобныя адукацыйныя семінары яна праводзіла кожны тыдзень. Да канца 1960-х такі падыход нарабіў шмат шуму ў прафесійных колах і прыцягнуў увагу грамадскасці. Неўзабаве да Элізабэт Кюблер-Рос прыехаў браць інтэрв'ю часопіс Life. І ўсё змянілася.

Папулярнасць

Чалавечны падыход доктара да людзей, якія паміраюць, прыцягнуў увагу ледзь не ўсіх амерыканцаў. Пасля інтэрв'ю Элізабэт імгненна стала папулярнай, усеагульнай любіміцай і, мабыць, самым вядомым псіхіятрам ва ўсіх штатах. Да яе падыходзілі на вуліцы і ў крамах, прасілі аўтограф і звярталіся проста атрымаць параду.

Папулярнасць, якая раптам звалілася, не магла не паўплываць на далейшае жыццё і кар'еру Кюблер-Рос. Яна кінула выкладанне і занялася тым, што называла «найбуйнейшай загадкай навукі» — смерцю. Элізабэт праводзіла шмат часу з хворымі і іх сем'ямі. У рэшце рэшт яна стала лідарам сусветнага хоспіс-руху і наведала дзясяткі краін на шасці кантынентах у рамках арганізацыі паліятыўнай дапамогі.

Дзякуючы Элізабэт Кюблер-Рос толькі ў ЗША было адкрыта больш за дзве тысячы хоспісаў. Доктар выступала з лекцыямі ў Гарвардзе, Сенаце ЗША, шматлікія аўтарытэтныя выданні прысуджалі ёй званне «Жанчына года».

А потым яна выпусціла кнігу «Пра смерць і паміранне», дзякуючы якой сёння, мабыць, усе ведаюць пра пяць стадый успрымання смерці падчас смяротнай хваробы. Знакамітую «формулу» Элізабэт Кюблер-Рос вывела на аснове свайго досведу ў выніку размоў з невылечна хворымі людзьмі. Коратка нагадаем сутнасць гэтых пяці этапаў.

Адмаўленне. Першы этап, калі чалавек даведваецца аб смяротным дыягназе. Пацыент не можа паверыць, што няшчасце здарылася менавіта з ім.

Гнеў. Наступная стадыя, падчас якой пацыента перапаўняе лютасць да ўрачоў і сваякоў, абурэнне, зайздрасць да здаровых людзей.

Торг. Непрацяглы этап спроб «дамовіцца» з хваробай. Многія загадваюць, што вылечацца, калі манетка ўпадзе арлом/рэшкай уніз/уверх. У думках абяцаюць «добра сябе паводзіць», каб паправіцца.

Дэпрэсія. Чалавек упадае ў роспач, страчвае цікавасць да жыцця, спачатку хоча шмат размаўляць, але потым усё больш маўчыць.

Прыняцце. Пацыент пагаджаецца з думкай, што ён памірае. Рэзка звужаецца кола інтарэсаў і зносін, практычна ўсе пачуцці адыходзяць, застаюцца стомленасць, слабасць і спакой.

У арыгінальнай працы Кюблер-Рос насамрэч вылучаецца яшчэ больш прамежкавых стадый. Аднак класікай з'яўляецца менавіта пяціэлементная база. Кніга «Пра смерць і паміранне» стала бестселерам, і яе аўтара завалілі лістамі ад хворых і лекараў з усяго свету.

Нягледзячы на тое, што Элізабэт напісала каля двух дзясяткаў прац, сусветна вядомымі сталі менавіта гэтыя пяць стадый. Прастата і відавочнасць схемы настолькі спадабаліся людзям, што яе пачалі ўжываць у самых розных жыццёвых сітуацыях. «Мадэль Кюблер-Рос» пракралася ў поп-культуру і трывала там замацавалася. Да яе звярталіся героі «Зорнага шляху» і «Вуліцы Сезам», «Сімпсанаў» і бог ведае якіх яшчэ фільмаў. Мадэль выкарыстоўвалі ў самых розных сферах — пачынаючы ад спорту (у адносінах да атлетаў з цяжкімі траўмамі) і да фанатаў iPhone (пры анонсе новай мадэлі). «Мадэлі Кюблер-Рос» прысвечаны тысячы мемаў, навуковых прац і эсэ.

Больш за тое, знакамітыя пяць стадый на доўгія дзесяцігоддзі сталі актыўна выкарыстоўвацца ў найбуйнейшых карпарацыях — ад IBM да Boeing. Лічыцца, што «крывая перамен Кюблер-Рос» дапамагае работнікам справіцца з вялікімі зменамі ў бізнесе.

Крах вучонай

— Смерць — не пакута. Гэта самы выдатны і дзіўны досвед, які ў вас будзе, — прамаўляе за кафедрай хударлявая фігура з сівымі валасамі. Гэта Элізабэт Кюблер-Рос, якая размяняла шосты дзясятак. З моманту публікацыі кнігі «Пра смерць і паміранне» прайшло больш за дзесяць гадоў, але яна ўсё яшчэ на вяршыні продажаў, а яе аўтара ўвесь час запрашаюць на сімпозіумы, семінары і лекцыі. Але зусім хутка ўсё зменіцца.

У другой палове 1970-х Элізабэт пазнаёмілася з 50-гадовым Джэем Бархэмам, былым рабочым, які раптоўна абвясціў сябе месіяй і заснаваў секту пад назвай «Царква грані боскія». Шарлатан з Арканзаса нечым зачапіў знакамітага псіхіятра. І вось Элізабэт ужо ўгаворвае мужа купіць 40 акраў зямлі каля невялікага ранча Бархэма ў лясістых узгорках паблізу Сан-Дыега. Там Кюблер-Рос заснавала дзіўную арганізацыю Шанты Нілая (у перакладзе з санскрыту атрымліваецца нешта накшталт «поўны дом згоды»).

У Шанты Нілая яго заснавальніца разам з Джэем Бархэмам праводзілі семінары і шоу «ачышчальнага ўздзеяння». Напрыклад, наведвальнікі збівалі тэлефонную кнігу гумовым шлангам. Але гумовы шланг быў бяскрыўдным свавольствам. Справа ў тым, што Бархэм праводзіў спірытычныя сеансы для кліентаў, мужы і жонкі якіх памерлі. Падчас сеансаў духі матэрыялізаваліся і займаліся сексам з жывым сужэнцам.

Некаторыя кліенты дзівіліся, што ў «духаў» падазронае цыгарэтнае дыханне. А аднойчы на сеанс запрасілі сяброўку Кюблер-Рос. Тая ў самы адказны момант працэсу матэрыялізацыі ўключыла ў пакоі святло і замест духа ўсе ўбачылі Джэя Бархэма, на якім з адзення быў толькі экстравагантны цюрбан.

Роля Элізабэт у гэтых шоу канчаткова так і не была вызначана. Аднак яна ўсяляк падтрымлівала Бархэма, верыла ў духаў, замагільнае жыццё і рэінкарнацыю, а таксама дазваляла праводзіць на тэрыторыі Шанты Нілая сумнеўныя практыкі сектантаў. Дарэчы, на надзвычай цесныя зносіны з «духамі» жадаючых запрашалі бясплатна, але настойліва рэкамендавалася ўнесці ўзнос у памеры $285 (сёння з улікам інфляцыі гэта каля $1200). Кюблер-Рос сцвярджала, што ў спісах чакання знаходзіцца паўтары тысячы чалавек.

Чым далей, тым гісторыя з Шанты Нілая і Джэем Бархэмам пахла ўсё горш і горш. Дайшло нават да справы аб разбэшчванні дзесяцігадовай дзяўчынкі. Усё гэта надакучыла мужу Элізабэт, які ў выніку сышоў ад яе пасля 20-гадовага шлюбу. Сама Кюблер-Рос яшчэ некалькі гадоў дапамагала Бархэму адбівацца ад абвінавачанняў, пакуль усё ж не вырашыла парваць з ім усе зносіны ў пачатку 1980-х.

Але было позна. Рэпутацыя Элізабэт Кюблер-Рос як вучонай была разбурана. Яе перасталі запрашаць у прэстыжныя ўніверсітэты, пра інтэрв'ю ўжо ніхто не марыў, нават адкрываць хоспісы ёй больш не давяралі. Пасля 60 гадоў яна перажыла некалькі мікраінсультаў, Шанты Нілая прыйшлося закрыць з-за адсутнасці попыту і грошай. У 1995 годзе дом псіхіятра згарэў пры падазроных абставінах, а на наступны дзень у Элізабэт здарыўся сур'ёзны інсульт, які прывёў да частковага паралічу левай часткі цела.

Рэшту дзён Кюблер-Рос правяла ў доме састарэлых, седзячы па 18 гадзін перад тэлевізарам у інваліднай калясцы. Псіхіятр, якая хацела даведацца пра смерць як мага больш, памерла ў 2004-м ва ўзросце 78 гадоў.

Дык што ж з пяццю стадыямі?

«Мадэль Кюблер-Рос» ужо даўно не карыстаецца аўтарытэтам у прафесійных колах. Тэорыя пяці стадый прыняцця гора толькі мімаходам чытаецца ў медыцынскіх ВНУ. Затое яна прыжылася ў розных карпаратыўных трэнінгах, але гэта ўжо зусім іншая гісторыя.

Мадэль раскрытыкавалі многія вядомыя псіхіятры. Яны паказвалі на недахоп метадалогіі Кюблер-Рос. Так, Элізабэт абапіралася толькі на расповеды некаторых пацыентаў, якія адносіліся да пэўнай культуры, пражывалі ў пэўным месцы і ў пэўны адрэзак часу. Навукоўца не даказала існаванне стадый і паслядоўны пераход ад першай да пятай, а таксама не прымала да ўвагі рознае асяроддзе ў розных хворых. Сцвярджалася таксама, што стадыі Кюблер-Рос хутчэй загадваюць хворым, як сябе адчуваць, чым апісваюць іх рэальныя пачуцці. Кіруючыся «дарожнай картай», хворыя і іх сваякі проста падладжваюцца пад вядомую схему.

Незадоўга да смерці Элізабэт навукоўцы з Ельскага ўніверсітэта па ўсіх правілах правялі даследаванне, якое павінна было даказаць або абвергнуць «мадэль Кюблер-Рос». Атрыманыя дадзеныя аказаліся настолькі рознымі, што суаднесці іх з канкрэтнай мадэллю было немагчыма. Частка дадзеных сапраўды супадала з «пяццю стадыямі», аднак яшчэ большая частка наогул не адпавядала ім.

З таго часу з'явілася вялікае мноства варыяцый стадый перажывання гора. Хтосьці называе іх «траекторыямі», хтосьці — «хвалямі», яшчэ хтосьці — «ступенямі». Зрэшты, усё гэта не вельмі важна, таму што пайсці ў масы ўсім гэтым тэорыям не ўдалося, у адрозненне ад «мадэлі Кюблер-Рос». Дарэчы, сама Элізабэт у сваёй апошняй кнізе «Пра гора і як мы бядуем» напісала, што не разлічвала раскласці складаныя эмоцыі па палічках і што кожны ў перажыванні цяжкіх часоў праходзіць свой шлях.


Выбор покупателей
взрослый/подростковый (макс. 100 кг), до 30 км/ч, мощность 350 Вт, запас хода 30 км, аккумулятор 6 А·ч, передний привод, колеса 8"/8", вес 11.7 кг
детский (макс. 25 кг), до 4.5 км/ч, мощность 20 Вт, аккумулятор 4 А·ч, передний привод, колеса 6"/5", вес 4.5 кг
взрослый/подростковый (макс. 100 кг), до 25 км/ч, мощность 350 Вт, запас хода 65 км, аккумулятор 15.3 А·ч, задний привод, колеса 10"/10", вес 19.1 кг
Onlíner рекомендует
взрослый/подростковый (макс. 100 кг), до 20 км/ч, мощность 250 Вт, запас хода 20 км, аккумулятор 5.1 А·ч, передний привод, колеса 8.5"/8.5", вес 12 кг

«Onlíner па-беларуску» ў Telegram. Падпісвайцеся, каб не прапусціць нашы новыя тэксты на роднай мове

Перадрук тэксту і фотаздымкаў Onlíner без дазволу рэдакцыі забаронены. ng@onliner.by