Бурбалкі на сценах

У 1950-я гады цывілізаваны свет перажываў шпалерны бум. Шпалеры сталі даступнымі і дапамагалі адносна нядорага абнавіць любое памяшканне. Асобныя энтузіясты і цэлыя карпарацыі намагаліся прыдумаць нешта сваё, абавязкова прарыўное і перспектыўнае.

Да ліку энтузіястаў адносіліся сябры-інжынеры Альфрэд Філдынг і Марк Шаван. У канцы 1950-х яны злучылі дзве душавыя фіранкі, паміж якімі раскідалі цэлафанавыя бурбалкі з паветрам. Атрыманы выраб яны пачалі прасоўваць у якасці мадэрнісцкіх фактурных шпалер, якія да таго ж вельмі лёгка мыць.

На жаль, вынаходства інжынераў нікога не зацікавіла. Ні вытворцы, ні спажыўцы не зразумелі, навошта адмаўляцца ад старой добрай паперы, і не ацанілі сумнеўную прыгажосць і практычнасць бурбалкавых шпалер. Але Альфрэд і Марк не здаваліся. Яны пачалі прасоўваць сваю вынаходку ў якасці пакрыцця для цяпліц, бо матэрыял, які атрымаўся, адрозніваўся добрымі цеплаізаляцыйнымі ўласцівасцямі. Аднак і тут сяброў чакала няўдача.

Яны ўжо былі гатовыя махнуць рукой на плёнку з бурбалкамі, калі ў справу ўмяшалася карпарацыя IBM. Кампанія якраз рыхтавалася да выпуску дарагога камп'ютара. Паўстала пытанне ва ўпаковачным матэрыяле. Ён павінен быў не толькі захаваць тавар, але і быць такім жа інавацыйным, як вылічальная машына.

Вось тут і спатрэбіліся «шпалеры» Альфрэда Філдынга і Марка Шавана. IBM зрабіла замову на бурбалкавую плёнку, а парачка інжынераў у 1960 годзе стварыла ўласную кампанію Sealed Air. Ужо падчас IPO кампанію ацанілі ў $85 тыс., што з улікам інфляцыі на цяперашні час раўнацэнна амаль мільёну долараў.

Справы імгненна пайшлі ў гару. Доўгія дзесяцігоддзі асноўным прадуктам кампаніі (а яна пасля серыі паглынанняў і аб'яднанняў да гэтага часу існуе пад сваёй назвай) заставалася плёнка з бурбалкамі. У першыя гады асноўнай праблемай прадукта былі негерметычныя бурбалкі, паветра з якіх часта здзьмухвалася. Аднак да сярэдзіны 1960-х ад гэтага недахопу пазбавіліся, і Sealed Air пачала расці неверагоднымі тэмпамі. Менш чым праз дзесяць гадоў пасля яе заснавання кампанія паведаміла аб продажы ўпаковачнай плёнкі на $4 млн, што сёння эквівалентна $30 млн.

Сёння паветрана-бурбалкавая плёнка выкарыстоўваецца літаральна ўсюды, дзе патрэбна ўпакоўка. Камп'ютары, мікрахвалёўкі, пасылкі любых памераў і прадметы, якія лёгка б'юцца, — нідзе без «пупырак» не абысціся.

Цацка ці ачышчальнік сажы?

Са шпалерамі звязана яшчэ адно цікавае вынаходства. Калі ў вас ёсць маленькія дзеці, то вы напэўна мелі справу з пластылінавай субстанцыяй, якая, у адрозненне ад пластыліну, не ліпне да рук і мэблі. У ЗША яна вядомая пад назвай Play-Doh і першапачаткова была прыдумана для чысткі шпалер.

Нямаркі пластылін яшчэ ў 1930 годзе прыдумалі ў кампаніі Kutol. Субстанцыю выкарыстоўвалі для ачысткі шпалер ад сажы. Хаты ў тыя часы ў асноўным абагравалі вугалем, што прыводзіла да ўтварэння сажы. Мяккая маса Kutol выдатна выдаляла бруд і на некаторы час рабіла сцены чыстымі.

У пачатку 1950-х бізнэс Kutol апынуўся на грані банкруцтва. Да таго часу дамы ўжо ацяпляліся газам ці электрычнасцю, а таму патрэбы ў ачыстцы сцен не было. Добрая навіна для хатніх гаспадынь і чорная, як вугаль, для Kutol, продажы якой скараціліся ў некалькі разоў.

Паратунак прыйшоў адкуль не чакалі. Сваячка аднаго з кіраўнікоў Kutol працавала ў дзіцячым садку, і аднойчы ёй прыйшла ў галаву ідэя паспрабаваць замяніць гліну, з якой яе маленькія падапечныя ляпілі свае вырабы, на ачышчальнік сажы. Так па блаце прадукт кампаніі патрапіў у адзін дзіцячы сад. Для пластыліну прыдумалі назву Play-Doh, навучыліся фарбаваць яго ў розныя колеры, і «вуаля» — да пачатку 1960-х субстанцыя была ўжо ў кожным амерыканскім дзіцячым садку.

Кампанія Kutol жывая да гэтага часу, але вырабляе сродкі гігіены. А для распаўсюджвання Play-Doh заснавалі новую кампанію — Rainbow Crafts. Якраз яе даўно ўжо няма, а правы на вытворчасць і продаж пластыліну, які ні да чога не ліпне, належаць цацачнаму гіганту Hasbro.

Што да Play-Doh, то былы ачышчальнік сажы стаў іконай у свеце цацак. Кажуць, за ўвесь час было выраблена каля 320 тыс. тон цягучай субстанцыі. Яе хапіла б, каб абгарнуць Зямлю пластылінавай «змяёй» не менш за 300 разоў.

Клейкія стыкеры

Сёння рознакаляровыя клейкія стыкеры Post-it можна знайсці на любым офісным (і не толькі) стале. Неабходныя для нататак стыкеры ўвайшлі ў працу і жыццё як бізнесменаў, так і студэнтаў. Аднак гэтыя маленькія паперкі з клейкай асновай маглі б і не з'явіцца на свет, бо прыдумалі іх, па сутнасці, выпадкова.

Пачалося ўсё з доктара Спенсэра Сільвера. Навуковец працаваў на карпарацыю 3М і старанна даследаваў у лабараторыі клеі. Справа была ў канцы 1960-х, калі вельмі шанаваліся асоба трывалыя клеі. Вось і Спенсэр хацеў нахімічыць асабліва моцны склад. Але замест гэтага ў яго атрымалася рэчыва, якое толькі злёгку прыліпала да паверхні і гэтак жа лёгка і бясследна выдалялася з яе.

Калегі вучонага нават жартам назвалі яго вынаходства «няклей». Пяць гадоў Спенсэр думаў, як прымяніць рэчыва і павысіць яго карыснасць. Але безвынікова. Добра, што ў Сільвера быў калега Арт Фрай. Ён хадзіў у царкоўны хор і быў вельмі абураны закладкамі, якія заўсёды выпадалі з яго зборніка псалмоў. Яму патрэбны былі закладкі, якія б прыліпалі да старонак, але не пашкоджвалі іх.

Арт і Спенсэр сустрэліся на канферэнцыі, дзе Сільвер расказваў пра сваю знаходку. Там Фрай і зразумеў — гэта як раз тое, што патрэбна і яму, і мільёнам людзей. «Я зразумеў, што ў нас тут не проста кніжная закладка, а зусім новы спосаб зносін», — успамінаў пазней Арт Фрай.

Для пачатку стыкеры распаўсюдзілі сярод супрацоўнікаў 3М. Ім спадабалася. У 1977 годзе стыкеры запусцілі ў вытворчасць пад назвай Press 'n Peel. Справа пайшла, але марудна. Тады празорлівыя маркетолагі раздалі бясплатна партыю тавару жыхарам горада Бойс, штат Айдаха. 90% тых, хто паспрабаваў стыкеры, сказалі, што абавязкова купяць іх.

Сярод маркетолагаў гэты прыклад выкарыстоўваецца ў якасці ілюстрацыі ашаламляльна паспяховага прыёму. Ужо праз некалькі месяцаў попыт на стыкеры, якім у выніку далі назву Post-it, распаўсюдзіўся за межы Айдаха. А ў 1980-м стыкерамі «захварэлі» ЗША і Канада. Post-it і сёння прадаецца ў вялізных колькасцях кампаніяй 3М. За сваю амаль паўвекавую гісторыю стыкеры паспелі набыць статус легенды.

Суперклей

Дарэчы пра клей. Суперклей нездарма так называюць — ён на самой справе «супер»: супертрывалы, суперстойкі. Вось толькі спачатку ніхто на вынаходніцтва такога суперклею не разлічваў.

Цыянаакрылат (а гэта па сутнасці і ёсць тое, што мы сёння называем суперклеем) быў адкрыты амерыканскім хімікам Гары Куверам. У 1942 годзе ён працаваў у амерыканскай кампаніі Eastman Kodak і спрабаваў стварыць празрысты пластык, прыдатны для вытворчасці аптычных прыцэлаў. Цыянаакрылат выдатна падыходзіў для мацавання прыцэлаў, але менавіта з-за надзвычай высокай клейкасці ад яго ў выніку адмовіліся, а пасля і забыліся пра яго амаль на дзесяць гадоў.

Успомніў аб ім усё той жа Гары Кувер ужо ў 1950-я, калі дапамагаў калегам са стварэннем тэрмаўстойлівых палімераў для рэактыўных рухавікоў. Вось тады і высветлілася, што з дапамогай цыянаакрылату можна намёртва змацаваць усё што заўгодна. На гэты раз пра вынаходку не забыліся, і ў 1958 годзе Eastman Kodak выпусціла клей пад назвай Eastman #910.

Існуе легенда, што падчас Другой сусветнай вайны суперклей выкарыстоўваўся для герметызацыі ран салдат. Сапраўды, цыянаакрылат быў адкрыты ў разгар вайны, аднак ніхто раны ім тады не склейваў. А вось падчас вайны ў В'етнаме рэчыва сапраўды ўжывалі для закрыцця ран.

Галоўнай задачай палявых медыкаў было спыненне крывацёку да таго, як баец трапіць у шпіталь. І суперклей выдатна выконваў задачу. Варта было яго нанесці на рану, як крывацёк спыняўся за некалькі секунд. Гавораць, толькі ў В'етнаме цыянаакрылат выратаваў тысячы жыццяў.

Што датычыцца Гары Кувера, то ён пражыў доўгае жыццё, атрымаў ад Барака Абамы медаль за ўклад у развіццё тэхналогій і стаў уладальнікам 460 патэнтаў. Але, безумоўна, цыянаакрылат — найвыдатнейшая з ягоных вынаходак.

---

«Onlíner па-беларуску» у Telegram. Падпісвайцеся, каб не прапусціць нашы новыя тэксты на роднай мове

Перадрук тэксту і фотаздымкаў Onlíner без дазволу рэдакцыі забаронены. ng@onliner.by